3:51 AM , 29

Trang nhất » Sâu Bệnh Thời Vụ » Trên Cây ăn quả

Ngài chích hút trái

4:45 PM, 2013-04-21

Ngài chích hút trái

Họ :  Noctuidae - Bộ: Lepidoptera

Có it nhất 15 loại ngài chích hút được ghi nhận trên các vườn Cam Quít tại ĐBSCL  bao gồm: Eudocima salaminia, Othreis fullonia, Ophiusa coronat, Rhytia hypermnestra, Anomis flava, Erebus caprimulgus, Erebus sp., Achae janata,  Platyja umminia, Ischyja manlia, Artena dotata, Mocis undata, Thyas honesta, Parallelia crameri Parallelia similima. Theo điều tra của Trần Vũ Phến (1997) riêng tại Lai Vung, Đồng Tháp, trên Quít tiều đã ghi nhận được 13 loại.

Trong 15 loài nêu trên thì phổ biến nhất là 4 loại sau đây :

*- Eudocima salaminia

*- Othreis fullonia

*- Ophiusa coronata

*- Rhytia hypermnestra

Các loại trên đều có đặc điểm chung là cơ thể thường lớn, bay khoẻ, ngực, bụng đều to và phủ nhiều lông dài. Mầu sắc sậm, tối, trên cánh có nhiều đốm lớn có hình dạng khác nhau, mầu sắc khác nhau. Cánh sau thường có mầu cam, viền cánh sau thường có mầu nâu đen, giữa cánh sau thường có một đốm hình chử C, độ lớn của đốm này thay đổi tùy loại. Vòi chích hút phát triển thành những kim chích hút dài, mạnh, thích ứng cho việc đâm thủng qua những lớp vỏ cứng và dầy.  Khi không ăn, vòi thường được cuộn tròn dưới đầu, khi ăn, vòi có thể vươn thẳng,  dài hơn 2 cm.   

Kết quả điều tra tại Lai Vung, Đồng Tháp ghi nhận (Trần Vũ Phến, 1997): 84 % nông dân trồng Quít tiều  cho biết ngài chích hút là đối tượng gây hại quan trọng nhất trên Quít Tiều tại Đồng Tháp. Trên tất cả các địa bàn khảo sát tại ĐBSCL, loài hiện diện phổ biến nhất là loàiEudocima salaminia và kế đó là loài E.fullonia.

1. Ngài chích trái Eudocima salaminia (Cramer)

Tên khoa học khác : Eumaenas salaminia (Cramer), Maenas salaminia Cramer, Ophideres salaminia Cramer, Othreis salaminiaCramer.

TÌNH HÌNH PHÂN BỐ VÀ KÝ CHỦ  

Phân bố: Brunei, Sri Lanka, Thái Lan, Úc.

Ký chủ: Cam,  Quít, Nhãn, Đu đủ, Ổi, Chuối, Khóm.

ÐẶC ÐIỂM HÌNH THÁI VÀ SINH HỌC

Ngài trưởng thành có chiều dài thân  30-35 mm,  chiều dài sải cánh 75-90mm. Khi mới vũ hóa cánh trước phản chiếu ánh mầu xanh rất rõ, sau khi vũ hóa được một thời gian, cánh có mầu nâu xanh, dọc rìa cánh trước có một dãi mầu nâu tím. Cánh sau mầu vàng, rìa cánh sau có mầu đen, giữa cánh sau có một đốm đen hình chữ C. Vòi chích hút mạnh, chóp vòi nhọn, hoá cứng, có nhiều ngạnh gai và lông cứng dọc theo 1/3 chiều dài của vòi.


Thành trùng ngài chích trái E.  salaminia
 
(nguồn: Trần Vũ Phến)

Được đẽ trên bề mặt của lá, mới đẽ trứng có mầu trắng hơi đụ, hình cầu, kích thước 0,9 x 1mm. Hai đến 3 ngày sau đó trứng chuyển sang mầu vàng nhạt hơi trong sau đó đục dần. Thời gian ủ trứng 3-4 ngày.

Giai đoạn ấu trùng có 6 tuổi. Ấu trùng T6 có màu nâu đen, trên phần lưng đốt bụng thứ 2 và thứ 3 có 2 đốm to, đốm có đường viền đỏ và trắng rất đẹp, đốt bụng thứ nhất  có một chấm nhỏ hơn mầu trắng. Rải rác trên cơ thể còn có nhiều chấm nhỏ mầu xanh, khi di chuyển cơ thể cong lại như dạng sâu đo. Sâu hoạt động mạnh vào tuổi 2 và tuổi 3. Ở các tuổi sau, sâu ít di chuyển. Giai đoạn ấu trùng kéo dài trong khoảng  22-28 ngày: T1: 2-3 ngày (3,5-4 mm), T2: 3-4 ngày (8-10mm); T3: 3-4 ngày (20-30mm); T4: 3-4 ngày (34-35 mm), T5: 5-6 ngày (55-60 mm)  T6: 8-9 ngày (65-70 mm). 

Ấu trùng ngài chích trái
(nguồn: Trần Văn Hai)

Sau khi đã hoàn thành giai đoạn phát triển, ấu trùng ngưng ăn, hoạt động chậm lại, sau đó tiết tơ cuốn lá lại và hoá nhộng bên trong lá cuốn. Nhộng mới hình thành có mầu nâu sậm hoặc nâu đỏ, sau đó trở thành đen bóng. Thành trùng thường được vũ hóa vào ban đêm. Giai đoạn nhộng kéo dài khỏang 11-12 ngày, với kích thước: 27- 30 x 10-12 mm.

 CÁCH GÂY HẠI VÀ TRIỆU CHỨNG

Sự gây hại xẩy ra rất sớm , trên những lá non từ 4-5 ngày tuổi. Kết quả khảo sát của chúng tôi ghi nhận sâu vẽ bùa tấn công chủ yếu những lá có kích thước biến động từ 1 - 8cm x 1-4cm, khi lá lớn hơn kích thước này thì tỷ lệ lá bị sâu tấn công giảm rõ rệt và gần như không đáng kể. Sâu rất thích tấn công trên những lá còn rất non, đặc biệt là những lá có chiều dài 2,1-4cm (50,5%) và những lá có chiều rộng 1,1-2cm (53,5%).Lá có kích thước 2,1-4cm x 1,1-2cm có tỷ lệ lá nhiễm cao nhất là 36%. Ðây là những lá có khoảng 4-8 ngày tuổi.       

Kết quả khảo sát ghi nhận, trứng được đẻ gần gân chính của lá, sau khi nở sâu đục lòn trong lá và đường kính của đường đục lớn dần theo sự phát triển của sâu, để hoàn thành giai đoạn ấu trùng sâu có thể đục một đường dài khoảng 140mm . Ðiều này cho thấy nếu mật số sâu cao và nếu sâu tấn công vào giai đoạn lá còn thật non thì có thể sẽ ảnh hưởng đến năng suất.

Kết quả quan sát ghi nhận sâu vẽ bùa bắt đầu gây hại từ giai đoạn sâu còn rất nhỏ (0,5mm). Ða số sâu (0,5mm) có khả năng đục lá với chiều dài đường đục đến 50mm, sâu (1-2mm) có thể đục với đường đục dài đến 80mm, và chiều dài đường đục của sâu tuổi lớn (3-4mm) có thể kéo dài đến  140mm. Trong trường hợp này nếu sâu tấn công sớm, lá hoàn toàn bị biến dạng, khô và rụng đi sau đó.

Sau khi nở SVB đục những đường hầm ở mặt dưới lá để cạp ăn lớp tế bào nhu mô diệp lục . Sâu ăn tới đâu thường bài tiết phân đến đấy , vệt phân thường kéo dài thành một đường liên tục , giống như sợi chỉ dài . Ðường đục thường thường rộng dần và kéo dài theo tuổi của sâu. Các đường đục này khi khô đi có hình dạng những đường ngoằn ngoèo rất rõ trên lá vì vậy loại sâu gây hại này được gọi là sâu vẽ bùa.  Thường một lá chỉ bị 1-2 sâu tấn công, tuy nhiên theo Liêu Thị Ngọc Sương (thông tin cá nhân -12/1999) thì tại Ðồng Tháp, có thể ghi nhận 3-4 sâu /lá. Và trên lá chanh, Zhang (1994) ghi nhận có thể phát hiện đến 20 sâu vẽ bùa trên lá.

  
Triệu chứng sau khi ngài chích trái gây hại
(nguồn: Trần Văn Hai)

 

2. Ngài chích trái Othreis fullonia (Clerck)

Tên khoa học khác :  Othreis fullonia Clerck, Ophideres fullonia Clerck, Ophideres fullonica (Linnaeus), Othreis fullonica (Linnaeus).

 TÌNH HÌNH PHÂN BỐ VÀ KÝ CHỦ

Brunei, Indonesia,  Mã Lai,  Myanmar,  Phi luật Tân, Thái Lan, Africa, Úc.

Hiện diện phổ biến trên  Cam, Quít, Chanh, Nhãn, ỔI, Đào, Chôm chôm, Xoài. Ngoài ra cũng được ghi nhận trên Khế (Averrhoa carambola), Lục bình  (Eichhornia crassipes), Vải  (Nephelium litchi), Mận (Prunus domestica), Lựu  (Punica granatum) Bèo (Salvinia molesta).

MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM HÌNH THÁI VÀ SINH HỌC

Ngài trưởng thành có chiều dài thân  35-37 mm, chiều dài sải cánh 85-95 mm. Cánh trước mầu nâu, có một mảng được giới  hạn bởi 2 đường xéo ngang  ngay giữa cánh  rất đặc trưng. Cánh sau mầu vàng, rìa cánh sau có mầu đen, giữa cánh sau có  một đốm đen hình chữ C tương tự như  loại Eudocima salaminia   nhưng lớn hơn. Vòi chích hút mạnh, chóp vòi nhọn, hoá cứng có nhiều ngạnh gai và lông cứng dọc  theo  1/3 chiều dài của vòi. 


Thành trùng ngài chích trái O.  fullonia
(nguồn: Trần Vũ Phến)

Trứng có dạng hình cầu, thời gian ủ trứng kéo dài từ 2-3 ngày. Trứng thường được đẽ đơn độc hay từng ổ, một con Cái có thể đẽ khoảng 30-32 trứng.  

Kết quả ghi nhận trong điều kiện nhiệt độ 29-310C, ẩm độ 75-85%, với thức ăn là lá Mối, giai đoạn ấu trùng trải qua 5 lần lột xác với 6 tuổi. Khi mới nở (T1) ấu trùng có mầu xanh nhạt, vào cuối T1, cơ thể có mầu xanh đậm với kích thước biến động từ 4-8mm. Từ T2 cho đến khi sắp hóa nhộng, sâu có mầu nâu tối, vào T2, cơ thể sâu dài từ 9-15mm với 2 chấm tròn trắng trên lưng và 4 chấm nhỏ đen bên hông, các đốm này lớn dần theo tuổi của sâu. Vào giai đoạn T3, sâu dài khoảng  12-24 mm, hai chấm tròn mầu trắng trên lưng kéo dài ra thành hình bán khuyên, 4 chấm nhỏ bên hông cũng lớn dần theo tuổi của sâu. Từ T4 đến T6, trên cơ thể có các chấm nhỏ nằm rải rác, vào cuối T6, các chấm này có mầu trắng hơi xanh, hai chấm trắng trên lưng trở nên to hơn và có mầu nâu đỏ vào giai đoạn cuối T6. Thời gian của T1 đến T5, mỗi tuổi kéo dài 3-4 ngày, riêng T6, thời gian phát triển dài hơn, khoảng 6 ngày. 

Nhộng có mầu đen, dài 25-26mm, giai đoạn nhộng 16-18 ngày. Sâu thường làm nhộng dưới đất hoặc trên cây bằng cách kéo các lá thành tổ và hoá nhộng bên trong các lá này. Thành trùng hoạt động chậm chạp hơn hơn các loại ngài chích hút Cam, Quít khác.

THIÊN ĐỊCH

Vào giai đoạn trứng, ngài E.fullonia thường bị ong Trichogramma chilonis ký sinh và vào giai đoạn ấu trùng Ngài bị ký sinh bởi Winthemia caledoniae.

3. Ngài chích trái Ophiusa coronata (Fabricius):

  Tên khoa học khác: Anua coronata (Fabricius)

TÌNH HÌNH PHÂN BỐ VÀ KÝ CHỦ

Phân bố ở các nước: Ấn Độ, Indonesia, Thái Lan, Việt Nam.

Cây ký chủ: Cam, Quít, Nhãn, Xoài, Ổi.

Một số đặc điểm hình thái và sinh học: 

Ngài trưởng thành có chiều dài thân 35-37 mm,  chiều dài sải cánh 85-87 mm.  Cánh trước mầu nâu, có một mảng được giới  hạn bởi 2 đường xéo ngang  ngay giữa cánh  và một đốm đen hình quả thận nằm trong vùng này. Cánh sau mầu vàng, với 2 mảng đen lớn. Vòi chích hút có vòi tù, hoá cứng kém (so với E.fullonia và E.salaminia), dọc vòi có nhiều lông cứng. Có khả năng đẽ trứng khá cao, một con Cái có thể đẽ khoảng 135-185 trứng. Thời gian của các giai đoạn phát triển tương tự như E.fullonia.


Thành trùng ngài chích trái O. coronata
(nguồn: Trần Vũ Phến)

4. Ngài chích trái Rhytia hypermnestra

Cây ký chủ: Cam, Quít, Nhãn, Ổi.

Loài này ít phổ biến hơn 3 loại kể trên, hình dạng tương tự như Eudocima fullonia nhưng có 2 đốm đen nhỏ hình chữ C trên cánh sau. Hình dạng của vòi chích hút tương tự E.fullonia và E.salaminia. Chiều dài thân 33-34mm, chiều dài sải cánh 85-86mm. Loài này đã được Trần Vũ Phến (1997) khảo sát trong điều kiện nhà lưới (T0: 27,7-31,3 và  Ẩm độ : 59,7-79,1)  và tác giả đã ghi nhận như sau :

Trứng thường được đẽ rời rạc 1-2 trứng trên 1 lá  (đôi khi ở mặt dưới), những lá này thường còn non và  nằm trong bóng của tán lá. Trứng hình cầu, màu trắng đục, kích thướt 0,9 x 1 mm.  Lúc sắp nở có màu hồng nhạt. 

Ấu trùng:

          + Tuổi 1: dài khoảng 4-4,5 mm, ấu trùng mới nở có màu trắng sữa, vài giờ sau chuyển sang màu vàng nhạt, với những khoang đen giữa các đốt, do kết hợp của nhiều chấm đen và có sợi lông ngắn 0,5 mm trên mỗi chấm.

          + Tuổi 2: Sau khi lột xác toàn thân có màu đen huyền, dài khoảng 10-11,4 m. Trên mình lúc này không còn lông và ở mỗi bên đốt bụng thứ 1-3 có một chấm vàng bất dạng. Đôi chân ở đốt cuối cong lên khi di chuyển và ấu trùng di chuyển rất nhanh.

          + Tuổi 3-4: ấu trùng sau khi lột xác có màu nâu, với nhiều chấm nhỏ như đầu kim, màu xanh dương nằm rải rác, đều và đối xứng hai bên hông. Ơí đốt 2 và 3, chấm tròn đen lớn dần, viền màu vàng. Bên hông đốt thứ 5-6 có vệt màu trắng. Ở đốt thứ 8, mỗi bên hông phần lưng xuất hiện một vệt vàng. Chiều dài cơ thể  T3 và T4 lần lượt là: 14,5-15 mm và 36-38 mm.

          + Tuổi 5 : Màu sắc chuyển sang nâu nhạt. Các chấm nhỏ màu xanh dương vẫn rải rác dọc theo hai bên hông. Hai đốm tròn ở đốt thứ 2 và 3 lớn dần, đường kính khoảng 1 mm, vòng trong màu đen, viền ngoài phân nửa màu trắng, phân nửa màu đỏ, vàng. Phần lưng của đốt thứ  8 nhô cao. Ở tuổi này ấu trùng rất ít di chuyển, dài khoảng 75-80 mm. 

Nhộng có kích thước 5-6 x 29-30 mm. Đặc điểm và tập quán vào nhộng cũng như sự vũ hóa tương tự  như loài E. salaminia. 

Theo Trần Vũ Phến (1995), chu kỳ phát triển của R. hypermestra  kéo dài trong khoảng từ  1 tháng đến 1,5 tháng.


Thành trùng ngài chích trái R. hypermnestra
(nguồn: Trần Vũ Phến)

SỰ GÂY HẠI CỦA CÁC LOÀI NGÀI CHÍCH HÚT

Gây hại chủ yếu vào giai đoạn thành trùng, ấu trùng không gây hại, sinh sống chủ yếu trên các loại cây mọc hoang, cây leo như dây lá mốiStephania japonica (Thunb.), dây thần thông Tinospora cordifolia (Wild.), dây Cốc T. crispa (L.), Thầu dầu Ricinus communis L., cây Chưn bầu Combrelum quadrangulaire, Đay Hibicus cannabinus. Ngài thành trùng chủ yếu hoạt động vào ban đêm, ban ngày Ngài trốntrong các tán lá dầy của những cây mọc hoang, gần nguồn ký chủ chính. Khi trời bắt đầu tối (18-19 giờ), ngài bay từ các buội rậm vào vườn trái cây để bắt cập  Sau khi bắt cập, con Cái đẽ trứng trên các dây leo dại là thức ăn chủ yếu của ấu trùng (cây thuộc họ Menispermaceae). Ban đêm rất dễ nhận diện Ngài, do mắt Ngài chiếu sáng và ánh lấp lánh của cánh.  

Theo P. Atchi và ctv (1989), ngài bị quyến rũ và có khả năng đánh bắt được mùi trái cây chín từ  khoảng cách xa, nhờ vào cơ quan khứu giác đặc biệt phát triển, vì vậy Ngài  có thể bay xa hàng 100 km để tìm đến những vườn có trái cây chín để gây hại. Hoạt động chích hút mạnh nhất trong khoảng 20-24 giờ và rời vườn vào lúc sáng sớm. Theo J.F. Dodia và ctv (1986) ở một số vùng trồng Cam quít tại Ấn Độ, có một số năm, mật số E. fullonia lên rất cao, mức độ xâm nhiễm nặng làm nhiều vườn thất thu hoàn toàn.  

Tại Việt Nam, số liệu của công ty rau quả Việt Nam (1987) cũng ghi nhận tương tự: có nhiều  năm  Ngài chích hút Cam xuất hiện với mật số cao, gây ra những thiệt hại lớn, chỉ tính riêng 6 nông trường thuộc tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An và Hà Sơn Bình, Ngài chích hút đã gây thiệt hại hàng trăm tấn trái (Hà Quang Hùng, 1991). 

Tại ĐBSCL, loại này tấn công trên các loại Quít và Cam, quan trọng nhất là trên Quít Tiều, xuất hiện từ tháng 10 -11 dl và kéo dài cho đến khi thu hoạch. Trên quít Tiều, Ngài xuất hiện lúc trái đang ở giai đoạn phát triển da lươn (trái đã có nhiều nước nhưng còn chua) vào khoảng từ tháng 10 đến tháng 2 dl năm sau. Ngài thường thích đến giao phối, đẽ trứng và gây hại trên các cây ở rìa vườn hơn là giữa vườn  và độ chín của trái giữ vai trò quan trọng.

 

Tại Thái Lan, O. fullonia được ghi nhận gây hại nặng trên Nhãn và Quít và nhiều loại cây ăn trái khác như Cam, Chanh, Ổi, Chôm Chôm (Banziger, 1982). Theo Singh (1968) (Trần Vũ Phến trích dẫn, 1995): O.fullonia là loại gây hại quan trọng nhất trên Xoài, trái bị tấn công cũng bị thối và rụng.  Loại này chích hút trực tiếp trên trái còn nguyên vẹn và hiếm khi bắt được trong các bả mồi dẫn dụ. Loại Eudocima salamaniavừa chích hút trên trái nguyên vừa chích hút trên các vết thương đã có sẵn trên trái. Đây là loài gây hại quan trọng nhất tại ĐBSCL, thuộc nhóm chích hút bậc 1 trên Quít, Nhãn, Đu đủ, Ôøi tại Thái Lan ( Banziger,1982). Trong điều kiện tự nhiên, loài này bị hấp dẫn rất cao bởi các bẫy, bã mồi. Loại Rhytia hypermnestra cũng gây hại phổ biến trên Quít, Nhãn, Ôøi tại Thái Lan (Banziger, 1982), loại này thích tấn công những trái còn nguyên vẹn hơn là hút dịch trái trên những vết thương đã có sẵn trên vỏ trái. Bên cạnh đó thì loại Ophiusa coronata ít khi chích hút trực tiếp trên các trái còn nguyên vẹn.  

Đối với những loại ký sinh cấp 1, chích hút trực tiếp trên trái, thành trùng gây hại bằng hai cách: 

- Gây hại trực tiếp :

Ngài chích hút tạo vết thương trên trái làm cho vùng mô tương ứng nơi bị chích hút hoàn toàn bị khô đi. Theo D.O. Garg (1978), quá trình  chích hút xẩy ra như sau: khi tìm ra trái có thể chích hút được, ngài dò tìm vị trí thích hợp để chọc vòi vào bên trong trái tới tận phần thịt của trái, sau đó ngài chích hút dịch của trái. Nếu vị trí này không thích hợp, ngài sẽ rút vòi ra và tìm vị trí khác thích hợp hơn. Vết chích là một lỗ tròn, đường kính từ 1/2 - 3/4 mm.  Khi mới bị chích,  rất khó phát hiện vết đục, nếu dùng tay bóp nhẹ sẽ có dịch trái chẩy qua lỗ đó. Vài ngày sau vỏ trái chung quanh vết chích trở nên mềm. Ngài thích tấn công trái chín hoặc sắp chín. 

- Gây hại gián tiếp:

Qua vết chích, trái bị hại sau đó thường bị bội nhiễm bởi nhiều loại vi sinh vật khác như các loại nấm (Fusarium spp., Colletotrichum spp.,Oospora citriOospora spp...) và vi khuẩn cũng như các loại ruồi (Drosophila). Khi xâm nhập vào trong trái, các đối tượng này làm trái bị thối rất nhanh. Vết chích khi đó sẽ có mầu nâu và vùng xung quanh vết chích có mầu nhạt, mềm. Trái sẽ bị rụng trong khoảng một tuần sau đó. Trái rụng sẽ có mùi hôi thối, ngài không thích ăn nhưng mùi này lại có tác dụng thu hút ngài từ xa bay đến.    

 

Một số biện pháp phòng trị Ngài chích hút:  

- Diệt trừ các cây là thức ăn của ấu trùng của các loại ngài quan trọng như E. salaminia, E. fullonia, Rhytia hypermnestra trong các vườn tạp là biện pháp cần thực hiện, có ý nghĩa quan trọng trong việc làm hạn chế mật số phát sinh tại chỗ của các loại này.

- Dùng vợt bắt và giết thành trùng vào ban đêm, trong khoảng từ 18-22 giờ.

- Sử dụng  bẩy thức ăn (chuối Xiêm, chuối Già chín và  Mít chín) để dẫn dụ Ngài.

- Sử dụng bã có tẩm các loại thuốc trừ sâu không hoặc ít mùi để không ảnh hưởng đến mùi thơm của bẩy mồi. Nên chú ý đặt bẩy ở những cây ở bìa vườn.

Tổng số điểm của bài viết là: 0.0

Bài cũ hơn

 Thăm dò ý kiến

Nội dung trang web có giúp bạn ?
Tổng câu trả lời: 12738

  Đăng nhập

  Liên kết

  • Cây giống
  •  Thống kê


    Đang Online 1
    Khách 1
    Người sử dụng 0